سجاده فرش سوگند

سجاده فرش‌ها به لحاظ شانه، تراکم، طرح، رنگ و الیاف متفاوت از یکدیگر هستند. از آنجایی که کیفیت الیاف به کار رفته در سجاده فرش‌ها نقش تعیین کننده‌ای در کیفیت سجاده فرش و طول عمر آن دارد در این مقاله قصد داریم چند نوع از الیافی که در بافت سجاده فرش‌ها بکار می‌رود را معرفی کنیم.

الیاف (جمع واژه‌ی لیف) رشته‌های بلند و نازکی شبیه مو هستند که از استحکام و انعطاف‌پذیری کافی برای تهیه‌ی نخ قالی برخوردار هستند. الیاف، طی انجام عملیات ریسندگی در صنایع بزرگ نساجی تبدیل به نخ و آماده‌ی بافت سجاده فرش می‌شوند.

الیاف فرش سجاده ای  را با توجه به جنسشان، می‌توان به دو دسته تقسیم نمود:

 الیاف طبیعی

 الیاف مصنوعی

الیاف طبیعی،الیافی هستند که در طبیعت وجود دارند و بشر نقشی در تولید آن‌ها ندارد. الیاف طبیعی نیز به دو بخش گیاهی و حیوانی تقسیم می‌شوند. پرکاربردترین الیاف طبیعی در سجاده فرش شامل موارد زیر می‌باشند.

• جوت
• پنبه
• پشم
• ابریشم

الیاف مصنوعی:

الیاف مصنوعی الیافی هستند که در طبیعت وجود ندارند و توسط بشر تولید می‌شوند. پرمصرف‌ترین الیاف مصنوعی مورد استفاده در فرش سجاده ای موارد زیر می‌باشند:

• اکریلیک
• پلی استر
• پلی پروپلین
• نایلون

سجاده فرش‌ها به لحاظ شانه، تراکم، طرح، رنگ و الیاف متفاوت از یکدیگر هستند. از آنجایی که کیفیت الیاف به کار رفته در سجاده فرش‌ها نقش تعیین کننده‌ای در کیفیت سجاده فرش و طول عمر آن دارد در این مقاله قصد داریم چند نوع از الیافی که در بافت سجاده فرش‌ها بکار می‌رود را معرفی کنیم.

الیاف اکریلیک

الیاف اکریلیکاز مهم‌ترین و پرمصرف‌ترین الیاف مصنوعی به شمار می‌رود. الیاف اکریلیک از نظر خواص و موارد استفاده با وزن مخصوص کم، جایگزین پشم است و در تهیه انواع فرش ماشینی (سجاده فرش)، پتو، لباس‌های زمستانی، کشباف‌های ضخیم، به مصرف می‌رسد. اکریلیک ها الیاف مصنوعی هستند. از نظر ساختار پلیمری، اصطلاح الیاف اکریلیک به الیافی گفته می شود که از زنجیره پلیمری به نام پلی اکریلو نیتریل با میانگین مولکولی در حدود 1900 مونومر واحد ساخته شده است. به همین علت در ایالات متحده به پلیمری که حداقل 85% ان پلیمر اکریلو نیتریل باشد اکریلیک گفته می شود. ونیل سیانید و اکریلو نیتریل به عنوان عمده‌ترین مواد اولیه جهت تشکیل الیاف اکریلیک هستند. اغلب اکریلو نیتریل مصرفی دنیا از استیلن تهیه می‌شود. استیلن نیز خود با مقدار زیادی از ترکیب آب و کاربید کلسیم تهیه می‌شود؛ استیلن به فراوانی از فرآورده‌های نفتی نیز قابل تهیه می‌باشد.به طور کلی از پلیمریزاسیون ونیل سیانید و اکریلو نیتریل، الیاف اکریلیک مورد مصرف جهت تهیه‌ی نخ فرش سجاده به دست می‌آید. محلولی که از این روش تهیه می‌گردد به صورت خشک ریسی و ترریسی در صنایع نساجی بزرگ ریسیده و تبدیل به نخ می‌شود. در نتیجهالیاف اکریلیک یکی از پرکاربردترین و مهم‌ترین الیاف ساختگی و مصنوعی در تولید نخ خاب فرش سجاده‌ای به شمار می‌روند. الیاف اکریلیک با نام‌های تجاری مختلفی در بازارهای جهانی عرضه می‌گردند که بعضی از آن‌ها عبارتند از: ورل، اورلون، زفران، اکسلن و کریسلن.

الیاف اکریلیک سبک، گرم و حالتی شبیه به پشم دارند. همچنین زمانی که اکریلیک بر روی پایه اصلی و کوتاه دستگاه ریسیده شود می‌تواند خاصیتی شبیه پنبه داشته باشد .

برخی از اکریلیک‌ها به صورت رنگی یا رنگدانه تولید می‌شود و برخی به صورت اکرو (زرد آهویی یا کتان شسته نشده) در غیر اینصورت به ”صورت طبیعی” یا ”سفید خام“ یا “رنگ نشده” تولید می‌شوند. اکریلیک به خوبی رنگ پذیر است، قابلیت شست و شو دارد و به طور کلی خاصیت ضد حساسیت دارد. اکریلیک نسبت به بید، روغن، چربی، مواد شیمیایی و نور خوشید مقاوم است.

 الیاف پنبه

مصرف پنبه به عنوان الیاف گیاهی در نساجی به قرن‌ها پیش از میلاد حضرت مسیح باز می‌گردد. می‌توان گفت که نخ پنبه عمده‌ترین الیاف طبیعی گیاهی است و در حال حاضر بخش وسیعی از کارخانه‌های فرش سجاده ای کاشان از آن استفاده می‌کنند.

پنبه در مناطقی که دارای آب و هوای گرم و مرطوب است، رشد می‌کند. محل کشت بوته‌ی پنبه تاثیر بسزایی بر کیفیت آن دارد، به همین سبب انواع پنبه با کیفیت‌های مختلف در دنیا بدست می‌آید. قابل ذکر است که ایران هم یکی از کشورهای تولیدکننده‌ی پنبه محسوب می‌شود.

پس از برداشت پنبه، تخم‌های آن را به وسیله‌ی ماشین‌های مخصوص جدا کرده و بسته بندی می‌کنند تا جهت استفاده به صنایع ریسندگی فرستاده شود. در کارخانه‌های ریسندگی نیز الیاف را تبدیل به نخ‌های آماده برای بافت سجاده فرش می‌کنند. پنبه نخی مستحکم است که اگر در فرش به کار رود، فرشتان به راحتی دچار بیدخوردگی نمی‌شود. بید خوردگی برای الیاف پنبه ای رخ نمی‌دهد در صورتی که اگر فرشتان با الیافی به غیر از نخ پنبه بافته شده باشد، هم پرز آن و هم گوشت آن ممکن است که دچار بیدخوردگی گردند. الیاف پنبه ای نسبت به پشم محکم تر بوده اما خاصیت کششی آن کمتر است. برخی اوقات ممکن است در فرش به جای پنبه از ویسکوز استفاده شود، که می‌توان آن را تشخیص داد.

پارچه یا الیاف ویسکوز جذب رطوبت بسیار بالایی دارند، گاهی تا 50% بیشتر از پنبه جذب رطوبت دارند. که این عامل سبب می شود استحکام ان کمتر شود و با جذب رطوبت و خیس شدن ضعیف شده و از عمر آن کاسته می‌شود.

فرشی که از ویسکوز در بافت آن به کار رفته باشد به راحتی الیاف آن پاره می شوند در صورتی که الیاف پنبه ای استحکام فرش را تامین می‌کنند.

الیاف پلی استر

فرشبافی‌های صنعتی برای ایجاد زیبایی و درخشندگی فرش‌های ابریشم دستباف در فرش‌های ماشینی، از الیاف مصنوعی جایگزینی استفاده می کنند که پلی‌استر نام دارد. پلی استر یکی از کم هزینه‌ترین الیاف در فرش سجاده‌ای است. ویژگی‌های مثبت الیاف پلی‌استر درخشندگی و زیبایی، قابلیت رنگ ‌پذیری ‌بهتر، مقاوم در برابر لکه‌ها و همچنین در برابر نور خورشید، نرم، سبک، بادوام، بهداشتی و ضد آلرژیاست. در نتیجه تنوع رنگ و زیبایی فرش‌های بافته شده با الیاف پلی‌استر یا ترکیب‌هایی از پلی‌استر، از الیاف دیگر مانند اکریلیک بیشتر است. از مزایای دیگر فرش‌های پلی‌استر، حالت پیوسته یاBCF  بودن آن هاست که سبب می‌شود این نوع فرش مانند پشم و اکریلیک پرزدهی نداشته باشد. از جمله ویژگی منحصربه فردی که این الیاف را برای مساجد و مکان پر رفت و آمد مناسب می‌سازد این است که الیاف پلی استر رطوبت و بو را به خود جذب نمی‌کند. اما این الیاف مصنوعی به لحاظ طول عمر، از دوام زیادی برخوردار نیستند و پس از مدتی همانند موکت کوبیده می‌شوند. پلی استری که در صنایع نساجی از آن استفاده می‌گردد، از ترکیب شیمیایی یک اسید مانند اسید ترفتالیک و  یک الکل مانند پلی اتیلن گلیکول در مجاورت یک کاتالیزور مناسب و همچنین در خلاء تهیه می‌شود. در مجموع می‌توان گفت سجاده فرش با جنس نخ پلی استر برای کسانی که به جنس نخ اکریلیک حساسیت دارند، مناسب است، زیرا در مقابل زنگ‌های گیاهی و کپک زدگی بسیار مقاوم است. همچنین قابل ذکر است که سجاده فرش با جنس نخ پلی استر کاملا بدون پرز می‌باشد.

الیاف جوت

جوت، چتایی یا کنف هندی، نوعی گیاه طویل، نرم و براق است که می‌تواند بصورت نخ جوت مستحکم درآید و مورد استفاده قرار گیرد. این گیاه  به صورت سالانه کاشت و برداشت می‌شود و در آب و هوای مرطوب و گرم و بارندگی هفتگی به میزان 8-5 سانتی متر رشد می یابد. گیاه جوت می‌تواند تا طول 3 متر رشد پیدا کند. این گیاه در درجه اول از مواد سلولزی (جز اصلی فیبر گیاهی) و لگینین (جز اصلی الیاف چوب) تشکیل شده است. رنگ این الیاف معمولا زرد روشن بوده و سطح آن تا حدودی زمخت و خشن است. در ایران عمده‌ترین مصرف نخ کنف یا جوت در پود فرش سجاده ای است و کیفیت الیاف به لحاظ مقاومت و یکنواختی و همچنین ظرافت، رابطه‌ی مستقیمی با کیفیت نهایی سجاده فرش دارد. یعنی هرچقدر جوت مصرف شده کیفیت بالاتری داشته باشد طبیعتا فرش سجاده مرغوب‌تر و بهتری از آن الیاف تولید می‌گردد. می‌توان گفت نوع نخ جوتی که در فرش سجاده ای استفاده می‌شود با توجه به مدل دستگاه بافندگی سجاده فرش متفاوت است و به طور کلی به چهار دسته‌ی اصل CRT، CRM، CRX  و CB تقسیم بندی می‌شود. نخ‌های جوت با درجه‌ی CB ضخیم‌تر و نخ‌های جوت با درجه بندی CRX ظریف‌تر می‌باشند.

از ویژگی‌های مهم الیاف جوت می‌توان به بازیافت 100% در طبیعت، مقاومت سایشی بسیار بالا، قابلیت تولید نخ‌های نسبتا ظریف، ضد الکتریسیته‌ی ساکن، استحکام، قابلیت مخلوط شدن با الیاف مصنوعی و عایق حرارتی و از جمله ویژگی‌های منفی الیاف جوت می‌توان به مستعد چروک شدن، تغییر رنگ در اثر نور خورشید، کاهش استحکام در اثربرخورد با آب اشاره کرد.

منبع: شرکت سجاده فرش سوگند کاشان